Cách làm bánh gio mật mía đòi hỏi sự khéo léo và tỉ mỉ nhưng không quá phức tạp, phù hợp cho những ai muốn thử sức với các món bánh truyền thống. Ảnh: Hà Linh.

Tuy nhiên, theo cô Trần Thị Lâm - người có thâm niêm gần 30 năm làm bánh gio truyền thống của người Tày, Nùng thì điểm đặc biệt và cũng là bí quyết tạo nên hương vị, màu sắc riêng biệt cho chiếc bánh gio nằm ở bụi tro tạo để tạo nên độ mặn (độ đậm) của chiếc bánh.

“Theo truyền thống, bà con thường đốt các cây tự nhiên có sẵn trong sân vườn như cây bòng, cây bưởi, lá chuối, cây muồng. Những cây cỏ tự nhiên như cây bồ công anh, mòng cũng tạo nên màu rất đẹp và thơm. Đốt lấy tro phải là khi cành cây còn tươi, thì mới có độ mặn cho bánh được. Tùy loại tro mà tạo nên màu sắc đậm nhạt khác nhau. Có lúc màu vàng, vàng xanh hoặc vàng đỏ. Tỷ lệ trộn 5kg gạo ngâm với 1 kg tro. Một 1 thìa canh nước tro hòa cùng 1 lít nước lọc. Nếu tro không đủ lượng và mặn thì gạo nếp sẽ không nhuyễn được và mà đủ lượng thì bánh sẽ mướt mịn. Bây giờ, để giản tiện các khâu chuẩn bị, bà con người Tày hay mua tro làm sẵn hay lá cây chít của đồng bào dân tộc Mông. Họ làm tro bằng lá nào thì dùng nấy. Mỗi nhà một hương vị khác.” Cô Lâm nói

Lá chít dùng để gói bánh gio. Ảnh nvcc

Sau khi gạo được ngâm kỹ thẩm thấu với nước tro, bà con tiến hành gói bánh. Gấp lá chít thành hình phễu, đổ gạo và nắn thành hình tam giác 3 góc nhọn đều nhau. Sau đó dùng lạt dong buộc chặt trước khi cho vào luộc trong khoảng 3-5 tiếng đến khi bánh chín. Bánh gio khi chín đạt yêu cầu có màu vàng hổ phách trong, óng ánh. Bóc thấy nếp chín nhừ thành khối bột trong, dẻo mịn như thạch, không còn mùi vôi nồng, có vị thanh mát đặc trưng của gạo nếp và lá chít.

Bánh gio khi chín đạt yêu cầu có màu vàng hổ phách trong, óng ánh. Bóc thấy nếp chín nhừ thành khối bột trong, dẻo mịn như thạch, vị thanh mát.

Mật mía chính là yếu tố không thể thiếu, tạo nên linh hồn cho bánh tro. Sự kết hợp hài hòa giữa mật mía và các nguyên liệu khác không chỉ mang đến món ăn ngon miệng mà còn chứa đựng những ý nghĩa văn hóa sâu sắc trong đời sống của người Việt. “Khi nước nóng, đổ mật vào tan dần và quấy. Đến khi nhắc chiếc đũa chảy thành dây là đươc. Quấy khi đến khi cảm nhận thấy quánh và thơm. Lửa mạnh quá sẽ khiến đường cháy và trào ra. Đường để nấu ra mật thì dễ, chứ mía nấu thành mật khó hơn, đòi hỏi kỹ thuật hơn. Việc này chỉ có người có tay nghề mới làm được.”

Giá bán bánh gio dao động từ 25-30.000 một chục. Ảnh nvcc

Để thưởng thức, bạn có thể chấm từng miếng bánh vào bát mật mía vàng óng, thơm lừng và cảm nhận hương vị thanh mát, đặc trưng của bánh tro. Ngoài ra, bạn cũng có thể cắt bánh thành từng miếng nhỏ, xếp ra đĩa và rưới mật mía lên trên để tăng thêm phần hấp dẫn. Dù thưởng thức theo cách nào, bánh gio mật mía vẫn là một món ăn truyền thống thơm ngon, tạo nên một trải nghiệm ẩm thực khó quên..

Gói bánh gio tại gia đình nhà chị Nguyễn Thị Lê, anh Lường Văn Quy, xã Chợ Mới (tỉnh Thái Nguyên). Ảnh: Hà Linh

Chi Mai Huệ du khách đến từ Hà Nội cảm nhận: “Món bánh gio mật mía này rất quen thuộc với người dân miền Bắc nhưng khi đến tuy nhiên với Bắc Kan, tôi có cảm nhận với món bánh gio của người Tày, Nùng. Khi ăn thấy mát, dẻo, thơm mùi gạo nếp và lá cây rừng. Chấm với mật mía đúng là ngọt thanh, sâu nơi cuống họng, mát thanh như thạch ý, đặc biệt là không bị mùi ngái. Bà con có bí quyết chọn loại gio và gạo và chọn tỷ lệ chắc phải rất hợp lý. Màu vàng mật đẹp mắt và ngon lắm. Tôi thích mua về làm quà, ăn mùa hanh khô này rất ngon, mà giá rất yêu thương chỉ khoảng 25-30 nghìn một chục.”

Thành phẩm chiếc bánh gio mật mía hấp dẫn. Ảnh: Nguyễn Anh Đào

Mặc dù hiện nay, trên mâm cỗ của người Tày, Nùng đã xuất hiện nhiều loại bánh mới nhưng những xâu bánh gio, bánh gai hay những cặp bánh chuối vẫn là món bánh cổ truyền không thể thiếu. Những người con xa quê khi trở về đều thích cảm giác được cùng người thân trong gia đình làm những món bánh truyền thống này, thể hiện lòng biết ơn đối với ông bà, tổ tiên và cầu mong cho gia đạo được bình yên, hạnh phúc.