Cuộc xung đột kéo dài gần 4 năm qua giữa Nga và Ukraine nhiều khả năng đang tiến tới bước ngoặt lớn, khi chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố bản kế hoạch hòa bình 28 điểm nhằm chấm dứt cuộc xung đột. Tuy nhiên, cũng có nhiều tín hiệu cho thấy các bên vẫn còn nhiều bất đồng sâu sắc không dễ hóa giải.

Bản kế hoạch hòa bình 28 điểm nhằm chấm dứt xung đột Nga-Ukraine được chính quyền Mỹ công bố hôm 20/11. Đây là bản kế hoạch do các đặc phái viên của Mỹ và Nga soạn thảo và được cho là dựa trên cảm hứng từ kế hoạch hòa bình 20 điểm về Gaza mà Mỹ đã thúc đẩy thành công giai đoạn 1 vào tháng 9 vừa qua.

Nỗ lực hòa bình mới

Bản kế hoạch hòa bình 28 điểm mà Mỹ gửi cho Nga và Ukraine xoay quanh 4 trụ cột chính, gồm: thúc đẩy hòa bình tại Ukraine, bảo đảm an ninh, củng cố an ninh châu Âu và định hình quan hệ tương lai giữa Mỹ với Nga và Ukraine. Về chi tiết của kế hoạch, phía Ukraine phải chấp nhận một số nhượng bộ lãnh thổ tại vùng Donbass cũng như hai tỉnh Kherson, Zaporizhzhia và bán đảo Crimea, cam kết không tìm cách gia nhập khối quân sự Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), giới hạn quy mô quân đội không quá 600 ngàn quân... Về phía Nga, ít nhất 100 tỷ USD tài sản Nga đang bị phương Tây phong tỏa sẽ được nhập vào một Quỹ do Mỹ điều hành nhằm đầu tư và tái thiết Ukraine.

Chính quyền Ukraine và các đồng minh châu Âu của nước này phản đối bản kế hoạch nguyên bản, khi cho rằng có quá nhiều điều khoản có lợi cho phía Nga. Dưới sự vận động ngoại giao dồn dập từ phía châu Âu, cộng thêm sức ép trong nội bộ, chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã loại bỏ “hạn chót” mà Ukraine phải đưa ra câu trả lời là 27/11, đồng thời tiến hành đàm phán với Ukraine và các nước châu Âu tại Geneva (Thụy Sỹ) để điều chỉnh kế hoạch ban đầu. Theo bà Jaroslava Barbieri, nhà nghiên cứu tại Diễn đàn Ukraine thuộc Viện Chatham House (Anh), xét trên quan điểm của Ukraine và các nước châu Âu, bản kế hoạch 28 điểm ban đầu rất khó chấp nhận ở nhiều chi tiết liên quan đến lãnh thổ Ukraine cũng như lợi ích an ninh của châu Âu: “Bản kế hoạch 28 điểm này trên thực tế có những điểm không thể bắt đầu đàm phán được dưới quan điểm của Ukraine, bao gồm việc cắt giảm năng lực hiện tại của quân đội Ukraine, và đáng lo nhất là việc nhượng bộ lãnh thổ cho phía Nga, bao gồm cả những vùng lãnh thổ mà hiện phía Nga không nắm giữ ở vùng Donbass”.

Sau các đàm phán hôm 23/11 tại Geneva, các quan chức ngoại giao cấp cao Mỹ và Ukraine cho biết “nhiều tiến triển quan trọng” đã đạt được, đồng thời truyền thông phương Tây cũng hé lộ bản kế hoạch đã được chỉnh sửa nhiều điểm quan trọng so với nguyên bản, chỉ còn lại 19 điểm. Dù không nêu chi tiết nhưng một số lãnh đạo châu Âu lạc quan khi tuyên bố các lợi ích và quan điểm của Ukraine và châu Âu đã được lắng nghe nhiều hơn. Trong ngày 25/11, 36 nước trong “Liên minh thiện chí” đã tổ chức họp trực tuyến cùng Ukraine nhằm thúc đẩy và bảo vệ các đề xuất từ châu Âu. Theo Ngoại trưởng Đức, Johann Wadephul, “quả bóng” hiện nằm bên sân phía Nga, trong khi Tổng thống Pháp, Emmanuel Macron thận trọng hơn khi cho rằng vẫn còn nhiều điều cần làm rõ hơn trong bản kế hoạch: “Bản kế hoạch do Mỹ đề xuất trước tiên là một bước đi đúng hướng tiến đến hòa bình. Tuy nhiên, có nhiều chi tiết trong bản kế hoạch này cần phải được thảo luận, đàm phán và chỉnh sửa thêm”.

Tiếng nói từ phía Nga

Câu hỏi lớn nhất đặt ra lúc này là phía Nga sẽ tiếp nhận các chỉnh sửa mà Mỹ cùng Ukraine và các nước châu Âu tiến hành ra sao. Trong phản ứng đầu tiên hôm 24/11, trợ lý của Tổng thống Nga về chính sách đối ngoại, ông Yuri Ushakov đã bác bỏ các đề xuất sửa đổi từ phía châu Âu, cho rằng các đề xuất này “không mang tính xây dựng” và không chấp nhận được với phía Nga. Ngoại trưởng Nga, Sergey Lavrov cũng từ chối đánh giá về những đàm phán vừa qua giữa Ukraine và các nước phương Tây tại Geneva và cho biết Nga sẽ xem xét kỹ khi nhận được đề xuất chính thức từ Mỹ. Ngoại trưởng Nga cũng nhấn mạnh Nga trông đợi bất kỳ kế hoạch nào cũng phải dựa trên những đồng thuận mà Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Mỹ Donald Trump đạt được trong cuộc gặp thượng đỉnh hồi tháng 8 vừa qua tại Alaska (Mỹ).

Trước tình thế khó lường hiện nay, hôm 25/11, Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết ông đã cử đặc phái viên Steve Witkoff sang Moscow để gặp Tổng thống Nga Vladimir Putin để thảo luận về bản kế hoạch hòa bình mới. Trong khi đó, truyền thông phương Tây đưa tin Bộ trưởng Lục quân Mỹ Dan Driscoll đang có cuộc gặp với phái đoàn Nga tại thủ đô Abu Dhabi của Các tiểu vương quốc Arab (UAE) để thảo luận về tiến trình hòa bình và đẩy nhanh đàm phán chấm dứt cuộc xung đột tại Ukraine. Theo giới quan sát, dù bản kế hoạch hòa bình là nỗ lực lớn từ phía Mỹ và bước đầu được tất cả các bên hoan nghênh nhưng bất đồng quá lớn giữa Nga với Ukraine và các nước châu Âu khiến việc đạt được thỏa thuận không đơn giản. Ngoại trưởng Mỹ, Marco Rubio, dù lạc quan sau các đàm phán tại Geneva hôm 23/11, cũng thừa nhận vẫn còn các hoài nghi với phản ứng từ Nga: “Lẽ dĩ nhiên là phía Nga cũng sẽ có quyền với kế hoạch này vì ngay từ đầu, chúng tôi đã tìm hiểu của quan điểm của phía Nga thông qua nhiều kênh khác nhau. Do đó, bất kể điều gì đạt được ở Geneva chúng tôi cũng sẽ phải xem liệu có thể nhận được sự nhất trí của phía Ukraine và phía Nga hay không. Đây là một phần khác của bài toán hiện nay, phía Nga phải đồng ý thì kế hoạch này mới có thể thực thi”.

Một vấn đề lớn khác, đã từng gây tranh cãi trong các đàm phán về chấm dứt xung đột Nga-Ukraine trước đây, là việc cơ chế đàm phán nào sẽ được tất cả các bên chấp nhận. Phía Ukraine và châu Âu kiên quyết bảo vệ quan điểm mọi cuộc đàm phán đều phải có sự tham dự của Ukraine và châu Âu trong khi Nga và Mỹ ưu tiên các đàm phán song phương trực tiếp giữa hai bên và bác bỏ các đàm phán 3 bên. Tổng thống Mỹ Donald Trump hôm 25/11 cũng nhấn mạnh ông sẽ chỉ tổ chức gặp 3 bên với lãnh đạo Nga và Ukraine nếu biết chắc sẽ đạt được một thỏa thuận. Do đó, các giai đoạn đàm phán tiếp theo giữa các bên về kế hoạch hòa bình mới được dự đoán sẽ còn nhiều bất trắc.